Grupa Zagranica została zaproszona do procesu analizy e-podręczników, które są przygotowywane przez Ośrodek Rozwoju Edukacji. W okresie od sierpnia 2020 do stycznia 2022 zostały przeanalizowane treści lekcji geografii i historii dla szkół ponadpodstawowych, w których pojawia się tematyka związana z procesami kolonialnymi. Analiza objęła łącznie 54 materiały o różnej długości i zawartości (wprowadzenie, filmy video/wykłady, mapy, ćwiczenia, quizy).
Recenzje były przygotowywane zgodnie z założeniami edukacji globalnej, które przyjmują między innymi, że świat i rzeczywistość nas otaczająca jest złożona, różnorodna i niejednoznaczna. Celem edukacji jest zaś między innymi, przygotowanie młodzieży do tego, aby była w stanie w takiej rzeczywistości funkcjonować.
Poniżej kilka uogólnionych wniosków z analizy przedłożonych nam materiałów (więcej w osobnym opracowaniu):
- Wiele uwag ekspertów i ekspertek dotyczyło stosowanego w materiale języka, w którym przebijała się etnocentryczna i europocentryczna perspektywa. Przykłady najczęściej stosowanych zwrotów to: „Europejczycy odkrywali Amerykę”, „wielkie odkrycia geograficzne”, „Nowy Świat”, które pokazują przede wszystkim perspektywę kolonizatorów, ignorują ludność, która zamieszkiwała dane terytorium już od wieków.
- Krytycznie oceniono częste korzystanie przez autorów i autorki recenzowanych podręczników ze zwrotów takich jak „Murzyn”, „Indianin”, „tubylec”, “rasa” – z globalnego punktu widzenia są one przykładem języka etnocentrycznego (czyli niewrażliwego na różnorodność etniczno-kulturową) i rasistowskiego (służącego aktywizowaniu uprzedzeń i wykluczaniu).
- Częstym niedopatrzeniem w analizowanych e-podręcznikach było także pomijanie informacji o negatywnych konsekwencjach imperialnych działań przedstawicieli kultury zachodniej dla innych społeczności i cywilizacji. Brakowało w materiałach treści poświęconych niewolnictwu (które nierzadko wiązało się z ludobójstwem), handlowi niewolnikami, wyzyskowi gospodarczemu i związanymi z tym konsekwencjami odczuwanymi w wielu krajach również do dziś. Skupiano się za to na zyskach i korzyściach, które odnieśli Europejczycy, zdobywając nowe tereny, lub na „pozytywnych” wpływach kolonizacji, takich jak nauka języków europejskich, wprowadzenie nowych rozwiązań architektonicznych czy technologicznych.
Celem wprowadzenia edukacji globalnej do szkół jest łączenie przekazywania wiedzy o globalnych wyzwaniach i problemach z kształtowaniem postaw wrażliwości i solidarności społecznej. Grupa Zagranica od wielu lat podejmuje starania rzecznicze i edukacyjne, aby umocnić obecność edukacji globalnej w szkole: w podstawie programowej (Udział w konsultacjach zmian w podstawie programowej do przedmiotu Historia, WOS oraz Historia i Teraźniejszość), w podręcznikach (Raport z analizy wybranych podręczników szkolnych pod kątem założeń edukacji globalnej), na zajęciach szkolnych i pozaszkolnych (Tydzień Edukacji Globalnej).
Również po przeprowadzeniu ww. analizy e-podręczników wystosowaliśmy kilka rekomendacji, które mogłyby posłużyć obecnym i przyszłym autorom i autorkom podręczników:
- Wprowadzanie treści równoważących stereotypowy przekaz dotyczący mieszkańców krajów globalnego Południa oraz przedstawianie osób z tych regionów świata jako aktywnie działających na rzecz rozwoju swojego kraju i poprawy warunków życia.
- Uwzględnianie perspektywy osób mieszkających w krajach Południa – pokazanie ich punktu widzenia, priorytetów i spojrzenia na rozwój.
- Z rozdziałów poświęconych krajom globalnego Południa młodzież powinna dowiadywać się, jakie są wyzwania całego współczesnego świata, nie zaś tylko danego kraju lub kontynentu.
- Używanie języka wrażliwego na różnorodność, za pośrednictwem którego łatwiej będzie kształtować w młodych osobach również postawy antydyskryminacyjne.
- Zastępowanie pojęć „kraje rozwijające się” i „kraje rozwinięte”, „kraje biedne” i „kraje bogate” oraz „Trzeci Świat” bardziej aktualnymi i adekwatnymi określeniami „globalna Północ” i „globalne Południe”, szczególnie że podział na część bogatą i biedną w coraz mniejszym stopniu znajduje odzwierciedlenie w rzeczywistości.
- Opowiadając o kolonizacji, należy podkreślić, że był to proces oparty na przymusie, wyzysku i przemocy. Warto pokazać uczniom i uczennicom, że procesy kolonizacyjne nie zakończyły się wraz z dekolonizacją czyli powstaniem niepodległych państw w dawnych terytoriach zależnych.
- Współczesny świat pełen jest współzależności. Każde zjawisko w jednej części kuli ziemskiej wpływa na mieszkańców i mieszkanki innej części naszej planety. Czasem wprost, innym razem tylko pośrednio. Wszystkie materiały edukacyjne powinny więc zwracać uwagę i wskazywać czym są współzależności globalne, jakie są przyczyny i skutki zjawisk, tak by zachęcać młodych ludzi do samodzielnego wyciągania wniosków i podejmowania konkretnych działań. Uświadomienie współzależności leży u podstaw przyszłego zaangażowania społecznego młodzieży.